Vorige week heb ik in 7 klassen een uur geobserveerd om kinderen voor mijn onderzoek te verzamelen, dus ik heb best wat gezien van de manier van lesgeven in Oeganda.
Voor mij, begint het meestal met de klas binnen lopen. Als je als gast de klas binnen komt lopen staan de kinderen op en zeggen 'Good morning, our visitor.'. Het is dan de bedoeling dat je terug zegt: 'Good morning, class. How are you?' Dan zeggen de kinderen in koor terug: 'We are all right, thank you'. En dan mogen de kinderen weer gaan zitten. De eerste keer dacht ik: ‘Wow, dat doen ze dus écht!' Ondertussen vind ik wel dat ze het toneelstukje wat mij betreft achterwege mogen laten... (Het is trouwens best grappig om 30 kinderen te horen struikelen over 'Good morning, Annemieke', want Oegandezen houden van leedvermaak...)

Als je als muzungu (blanke) de klas binnenkomt kijken de kinderen meestal met grote ogen naar je. Ik weet niet of het bewondering is of meer in de zin van ‘wow, een alien!', maar het is in ieder geval best even wennen. En dat wennen geld dus niet alleen voor de kinderen, maar ook voor mij. Als ik dan achter in de klas ga zitten om met de les mee te kijken, zit alsnog een kwart van de klas naar mij te kijken in plaats van naar de leerkracht. Gelukkig went dat en konden de kinderen alsnog wel wat mee krijgen, ondanks dat ik ze zo afleidde met niks doen. Als ik dan weer ergens anders ging zitten of staan, begon het riedeltje weer overnieuw. Maar ondertussen denk ik dat ze mijn gezicht en bewegingen wel kennen.

Om de manier van lesgeven verder toe te lichten zal ik de wiskundeles als voorbeeld nemen. De leerkracht begint met de datum te vragen. De kinderen moeten dan collectief antwoorden. Als het niet helemaal synchroon klinkt of de helft wat anders zegt, mogen ze het nog een paar keer opnoemen en daarna zet de leerkracht de datum op het bord met een streep eronder. Daarna wordt het onderwerp van vandaag genoemd: Het benoemen van de waarde van getallen. Dan moeten de kinderen dat weer herhalen met z'n allen tot dat er in zit. Dat begint dan met het weglaten van het laatste woord: De leerkracht: 'Het benoemen van de waarde van... wat?' De kinderen: 'Getallen!' Tot ze de hele zin zelfstandig gezegd hebben. De leerkrachten en de kinderen zijn dit zo gewend te doen dat het een automatisch proces geworden is. Zo zeggen de leerkrachten zelfs in een één-op-één gesprek regelmatig ‘wat?' en lijken de leerlingen soms niet eens meer te weten wat ze zeggen, zolang het maar hetzelfde is als zijn/haar buurman zegt.
De leerkracht begint bij een nieuw onderwerp meestal met uitleg, daarna komen een paar voorbeelden van hoe zij het doet en daarna vraagt ze bij nieuwe voorbeelden aan de klas het antwoord. Daarbij kunnen de kinderen hun vinger opsteken (wat ze meestal allemaal doen) en geeft de leerkracht een kind een beurt. Als het kind het fout heeft zegt de leerkracht vaak 'Thank you for trying.', maar kan het alsnog voorkomen dat andere kinderen in de klas lachen omdat iemand het fout had (en daar wordt niets van gezegd). Als iemand het goed heeft, wordt er vaak een speciaal applaus gegeven (met een bepaalde maat erin).
Na deze uitleg volgt er meestal een oefengedeelte waarbij de kinderen in groepjes een voorbeeld moeten uitwerken samen ('Partici... What? 'Participate!'). Daarna moeten ze dit antwoord dan bijvoorbeeld op het bord schrijven, waarna het beoordeeld wordt door de leerkracht (en dus ook door de andere kinderen).
Voordat dan vervolgens het volgende onderwerp begint, wordt er vaak even wat beweging in de klas gebracht door middel van een liedje met dans of het commando van de leerkracht om te gaan staan, zitten, staan, zitten, etc.. Ook kan het voorkomen dat de leerkracht tijdens de les tegen alle kinderen of specifieke kinderen zegt: 'Ga recht zitten!' Bovendien moet je het niet wagen om iets te doen wat niet mag, want de straffen zijn hier nogal hard...

Wat vind ik hier nou allemaal van? Gedrag moet je zien in de context: Oeganda. In Oeganda heb je overheidsscholen en privéscholen. Overheidsscholen zijn gratis, privéscholen niet. Scholen kunnen erg van elkaar verschillen in kwaliteit. De klassen zijn qua ruimte meestal kleiner dan de lokalen in Nederland, maar qua kinderen veel groter (gemiddeld zo'n 80 kinderen per klas!). De leerkracht regeert met harde hand (en een stok) en heeft specifieke lesstof die doorgenomen moet worden. Deze stof komt voor in de ‘term-exams' (toetsen die elke periode van 2-3 maanden worden afgenomen). De resultaten die behaald worden op deze examens zijn zéér belangrijk voor zowel de school, de leerkrachten, de ouders en daardoor ook voor de kinderen zelf. Als een kind een fout antwoord geeft, kan hij of zij een fysieke straf krijgen van de leerkracht. Als een kind niet goed mee kan komen in de klas en zijn examens niet goed maakt, kan het zijn dat dit kind niet meer welkom is op school. Dan is het dus zijn of haar toekomst om ongeschoold te blijven. Of de stof goed verwerkt ook echt gesnapt wordt bij het behalen van de gewenste resultaten niet zo belangrijk, zolang de kinderen maar alles uit hun hoofd weten en op kunnen schrijven.

De Kidsgear Primary School en het Hoys College zijn privéscholen. Privéscholen hebben vaak meer geld te besteden, maar verschillen alsnog niet zo heel veel van overheidsscholen. Het Kidsgear en Hoys echter wel. Want ze mogen dan in een Oegandeese context zitten; ze krijgen ook veel invloeden vanuit de westerse wereld binnen. Zo zijn de klassen qua ruimte even groot als de Nederlandse en bestaan ze qua aantal uit zo'n 35 tot 40 leerlingen. De leerkrachten zijn allen Oegandees, met een Oegandeese opleiding, maar hebben ook training gehad van Nederlandse studenten en leerkrachten. Hierdoor wordt er in deze klassen meer coöperatief leren ingezet (samenwerken) en zit er vaker een spelelement in de lesmethode. Ook is het de regel dat alleen de Hoofd Leerkracht (directrice) fysieke straffen mag geven aan een leerling. De leerlingen mogen niet worden geslagen door andere leerkrachten. Ook worden kinderen niet geslagen bij het geven van een fout antwoord. Soms vinden de ouders van de kinderen het hier maar vreemd dat er zo weinig fysiek gestraft wordt. (In het Oegandeese gezinsleven zal dit dus ook regelmatig gebeuren.) Er zijn op de school meer materialen, zoals boeken en speelgoed, waarvan het meeste uit Nederland komt. Ook hebben de secretaresses beschikking over een computer. Wat ik zelf ook een leuk element vind in het lesgeven hier zijn de fysieke oefeningen (zingen, dansen) tussendoor, om de kinderen wakker te houden. Ook de kinderen ontlenen hier veel plezier aan.

Het Kidsgear en het Hoys zijn de beste scholen in hun regio en groeien nog altijd flink. Elke term willen er meer ouders hun kind naar deze scholen sturen. De school heeft een voorbeeldfunctie. De kinderen in groep 8 zijn vaak al bezig met lesstof die ik pas in de 2e klas van het VWO kreeg en lopen qua kennis dus ruim voor de Nederlandse kinderen uit. Maar, puzzelen kunnen deze kinderen bijvoorbeeld niet. En ook over het woord ‘classmates', dat ik gebruik in mijn vragenlijst, struikelen deze kinderen. Ze leren namelijk bepaalde vaardigheden of bepaalde woorden, maar leren daarbij geen generalisatie of inzicht voor andere vaardigheden of woorden. Het lijkt erop dat hun vermogen om probleem op te lossen (abstract denken misschien?) daarbij onder ontwikkeld is.

Wat kan ik hiervan leren? In vergelijking met Nederland kunnen Oegandeese kinderen sommige dingen dus veel beter (zoals stilzitten, luisteren, herhalen, oefenen, uit het hoofd leren) en sommige dingen minder goed (zoals puzzelen, onbekende woorden lezen, je eigen mening formuleren, begrijpen). Dan ga ik filosofisch nadenken en kom ik uit bij een balans. Een balans tussen streng zijn en toegefelijk, eentje tussen uit het hoofd leren en inzicht, tussen alle kinderen hetzelfde en elk kind uniek. Deze scholen zijn in ieder geval goed op weg, vind ik. In hun context zijn ze een hele ontwikkeling! En ik vind het fantastisch wat hier bereikt wordt.

Nog even kort het laatste nieuws: Ik ben klaar met mijn eerste vragenlijst voor mijn onderzoek. Daarin werd onder andere de vraag gesteld: Name three classmates you like... What? Most! Met de tweede vragenlijst ben ik onderweg en met de laatste vragenlijst ga ik maandag beginnen. De jongste kinderen vinden het erg moeilijk, dus ik doe mijn best om ze alles te laten begrijpen. Daarnaast heb ik vandaag mijn laatste tentamencijfer teruggekregen van mijn tentamens van januari en... Ik heb nu officieel mijn bachelordiploma behaald! Nu kan ik dus zonder zorgen verder met mijn master.

Groetjes,
Annemieke Brinkman, BSc :-)