Afgelopen maand heb ik op de secondary school seksuele voorlichting gegeven. In Nederland heb ik dat ook een aantal keer gedaan bij 2e klassen op de middelbare school. Hier is dat natuurlijk wel even anders! Daarom heb ik de eerste maand dat ik hier was besteed aan het voorbereiden van de lessen en ze aan te passen aan deze cultuur en de kennis die de studenten al hadden. Gewapend met Engelstalige boekjes, maandverband en condooms ben ik in maart vol enthousiasme begonnen met de eerste lessen aan de oudste klas.

In Oeganda bestaat de seksuele voorlichting nu nog voornamelijk uit het herhalen van de zin ‘don't have sex'. Deze zin wordt dan vaak onderbouwd met de volgende redenen waarom je geen seks moet hebben: Je kan ziek worden, zwanger raken, het huis uit gezet worden door je ouders, arm worden, in de gevangenis terecht komen of dood gaan. Ook getrouwd zijn voordat je seks hebt is hier erg belangrijk.

In mijn eerste les wou ik beginnen met het creëren van een goede sfeer en het geven van wat informatie over de puberteit. In Nederland weten kinderen vaak al van de puberteit af voor ze er in zitten, maar hier weten meiden bijvoorbeeld soms niet wat hun overkomt als ze hun eerste menstruatie hebben. Bovendien zitten de jongeren hier ook nog eens op een internaat, waardoor ze met vragen ook niet zo snel bij hun ouders terecht kunnen. Leerkrachten zijn daarin toch iets moeilijker te benaderen.
In de tweede les, als ik wat meer weet over wat de jongeren al weten, zou ik wat verder op de stof ingaan. Ik zou de lessen geven in kleine groepjes van 6 jongeren, met de meiden en de jongens apart. En dan lekker buiten onder de mangoboom, zodat het makkelijker was om gewoon te praten met elkaar op hetzelfde niveau.

De eerste les nam ik 5 meiden van gemiddeld 16 jaar mee uit de klas. Na een voorstelrondje begonnen we met een spel waarin de jongeren op moeten schrijven wat de verschillen waren tussen meiden en jongens. De meiden waren verlegen en giechelig, maar uiteindelijk kwamen ze toch wel los gelukkig. Daarna vertel ik wat over hoe de lessen eruit gaan zien en bekijk ik wat de jongeren hebben neergezet bij de verschillen tussen meiden en jongens. Daarbij voeg ik dan informatie toe waar nodig. De meiden schreven bijvoorbeeld bij ‘meiden' neer; ‘hebben menstruele perioden' en dan vertel ik daar vervolgens wat meer over (op welke leeftijd die bij de meesten beginnen, hoe lang die periodes meestal duren en hoeveel tijd er tussen de perioden zitten). Ook vertel ik dat je vanaf dat moment zwanger kan raken.
Daarna probeer ik de jongeren wat informatie te geven via een ‘seksuele voorlichting woordenboek'. Ik vraag ze daarbij bepaalde woorden op te zoeken en ze hardop voor te lezen. Het was leuk om te merken dat de jongeren ook al naar woorden gingen kijken die ik niet had gevraagd op te zoeken.
En hierna is het alweer tijd voor het beantwoorden van vragen! Tijdens de les kunnen de jongeren vragen op papier schrijven en in de ‘vragenbox' doen. Alle jongeren zijn verplicht ten minste één papiertje erin te doen. (Als ze geen vraag hebben, kunnen ze er ook een nonsensvraag op zetten, zolang ze maar wel 't papiertje erin doen.) Op die manier weet niemand welke vraag van welke jongere kwam. Dit werkt hier erg goed. De jongeren zijn verlegen en durven weinig te zeggen tijdens de les, maar in hun vragen hoefden ze zich niet in te houden! Veel vragen bij de eerste les gaan over de puberteit en alle onzekerheden die daarbij horen. ‘Ik sla soms een keer ongesteld zijn over, is dat wel normaal?' of ‘Hoe moet ik voor mezelf zorgen als ik ongesteld ben?' Maar sommige vragen in de eerste les gaan ook al over seks, bijvoorbeeld: ‘Hoe weet ik of ik zwanger ben?'

De tweede les begin ik met een spel waarin ik jongeren wil laten nadenken over de stappen die zitten tussen de eerste ontmoeting en seks. Ze krijgen dan 13 kaartjes met op ieder kaartje een stap, bijvoorbeeld; ‘daten', ‘kus' of ‘trouwen'. Het was erg leuk om te zien dat de jongeren dan hevig met elkaar in discussie konden gaan over wat nou eigenlijk eerder of later moest komen. En ook was het voor mij interessant om te zien wat de jongeren een goede volgorde vonden.
Daarna legde ik bij de meiden (en later ook de jongens) uit hoe je hygiënisch en gezond blijft. Tijdens dit gedeelte kwam ik erachter dat als de meiden geen geld hadden voor (wegwerp)maandverband, ze watten, toiletpapier of ouwe kleding gebruiken. Gelukkig kan ik daar verandering ik brengen, met het geld wat ik mee heb gekregen uit Nederland! Ik heb een organisatie gevonden die (in Masaka) maandverband maakt die je kan wassen (zie www.afripads.com). Het van goede kwaliteit en veel hygiënischer dan wat de meiden nu gebruiken. En, omdat je het kan wassen en opnieuw kan gebruiken, is het ook veel goedkoper. Eén pakketje kost €3,50 en daar kunnen ze een jaar mee doen! Ik heb voor alle meiden op de secondary school een pakketje besteld! (Bedankt voor alle mensen die hier aan meebetaald hebben!) Tijdens mijn lessen heb ik uitgelegd hoe ze het maandverband moeten gebruiken en wassen, zodat het goed en hygiënisch blijft.
Daarna kom ik terug op het spel met de stappen en leg ik wat meer uit over seks (en vooral de consequenties ervan). Ik benadruk extra dat seks iets is voor op latere leeftijd met een vaste partner die speciaal voor je is. Ook leg ik bij de meiden extra nadruk op ‘nee' zeggen als je iets niet wil. Daarna laat ik zien hoe een condoom werkt. Ook vertel ik over de anticonceptiepil. Ik heb een pakje hier gekocht bij de apotheek om ze te laten zien. Van zo'n pil hebben de meiden vaak nog nooit gehoord, laat staan dat ze 't gezien hebben. Families met 10 tot 15 kinderen zijn hier geen uitzondering, wat daar waarschijnlijk wel mee te maken heeft. Dat is overigens wel al aan het veranderen; de (jonge) leerkrachten hier op school zouden bijvoorbeeld niet meer dan 4 kinderen willen.

De lessen met de jongens waren wel een groot verschil. Gelijk bij de eerste lessen kwamen er al vragen over seks waaruit bleek dat ze heel wat verder waren dan de meiden (of in ieder geval meer durven toe te geven dat ze verder zijn). In de tweede les heb ik daarom meer aandacht besteed aan de consequenties die seks met zich meebrengt, zoals zwangerschap en SOA's. Ook wil ik in de klas nog een video laten zien hiervan (met persoonlijke verhalen en beelden die afschikken). Het lijkt erop dat hier de man echt nog de baas is in de relatie. Liefde lijkt ook niet altijd in het spel te zijn.

Ik heb me soms wel echt verbaasd over dingen die de jongeren zeiden of vragen die ze stelden. Het niveau van wat ze al weten is vele malen lager dan in Nederland. Ze hebben hier bijna geen beschikking over een tv of internet en door ouders of leerkrachten wordt ook bijna niks verteld. Dat vond ik juist leuk aan het lesgeven hier, met vragen als: ‘What is the meaning of the word love?' of ‘When a boy asks me to be his girlfriend, what should I say?'. Maar soms waren vragen ook moeilijk of schokkend, zoals: ‘Why is it not allowed to play sex while studying?' of ‘Some people say that a girl can't get pregnant when you have seks standing up, is that true?'

Deze dagen ben ik bezig geweest met het overdragen van mijn lessen. Nog niet alle jongeren zijn aan de beurt geweest en daarom hoop ik dat mijn lessen gegeven kunnen worden door andere leerkrachten, als ik straks weg ben. Dat wordt vast nog lastig, maar ik ga het in ieder geval proberen! Het is naar mijn mening erg belangrijk dat de lessen doorgezet worden, voor de gezondheid en toekomst van de jongeren.

Woensdag vertrek ik naar Kampala en donderdagochtend komen mijn broer en mijn moeder aan in Entebbe. Daarna gaan we een week reizen. Ik heb er erg veel zin in ze weer te zien en ook meer van het land te zien. Daarna komen we terug naar Binyobirya en Bukomansimbi, voor een laatste week hier.